Op vrijdag 7 juni organiseerden we een bezoek aan de expo Gentse Gronden in het STAM-Stadsmuseum te Gent. De expo vertelt de ontstaansgeschiedenis van de Gentse publieke landbouwgrond en contextualiseert de verschillende perspectieven binnen het huidige debat over die gronden. Het tijdelijke ‘moratorium’ (stop) op de verkoop van de publieke landbouwgrond in Gent biedt tijd en ruimte om visie te ontwikkelen op die publieke landbouwgronden.
Het debat gaat vele kanten uit: de mogelijkheden voor nieuwe starters in de landbouw maar ook de noodzaak tot duurzame langdurige toegang tot die grond voor huidige landbouwers en de grondgebondenheid van huidige bedrijven, de relatie van die gronden tot het sociaal- en voedselbeleid van een stad, de stedelijke link met het platteland, de uitdaging om beleid te voeren ‘over de stadsgrenzen heen’, verkopen of niet verkopen, de nood aan beleid- & visie-ontwikkeling over de maatschappelijke en landbouwkundige meerwaarde/functie van die publieke landbouwgronden,.. om er maar enkele te noemen.
Tijdens het begeleid bezoek kregen we een uitgebreide rondleiding van Hans Vandermaelen, curator van de expo, die enkele jaren terug het Leertraject Bio- & BD-Landbouw volgde. Na de rondleiding volgde een nagesprek. Hans was helemaal in zijn nopjes en lokt ons uit de kast met heerlijke vraagstukken. We gingen naar huis met veel ‘Food for Thought’.
Hij daagt ons uit al onze verbeelding in te zetten en alle mogelijkheden die we zien voor de landbouw van de toekomst te bundelen, te vertalen en te vertellen. Waar zijn de gemengde grondgebonden bio bedrijven? Publieke landbouwgrond biedt mogelijkheden en kansen om groter en ambitieuzer te durven dromen voor nieuwkomers in de landbouw. Zijn de Publieke Landbouwgronden sleutels voor ambitieuzere projecten?
Finaal daagt de expo ons voornamelijk uit om mee na te denken over welke kansen en mogelijkheden er zijn voor publieke landbouwgrond. Want, zo leren we, het gaat over véél landbouwgrond in handen van publieke overheden. Om te weten waarover we spreken blijft er bij ILVO achter de schermen onderzoek gaande en worden er op 19 september nieuwe cijfers gepubliceerd over de Publieke landbouwgrond in Vlaanderen en Brussel. Zodat we weten waarover we spreken.
Wat vindt het netwerk van Landwijzer van die publieke landbouwgrond? Welke mogelijkheden zijn er voor toegang tot grond voor nieuwe starters in de landbouw? Onder welke voorwaarden willen boeren aan de slag op publieke landbouwgrond? Hoe zorgen we ervoor dat de contracten die afgesloten worden op boerenmaat zijn? Hoe kan toegang tot publieke landbouwgrond bestaande bedrijven versterken? Zien we allemaal de mogelijkheden die het biedt? Wat zijn de uitdagingen?
Hoe vertellen we publieke overheden dat deze grond belangrijk is, dat ze niet verkocht mag worden. Dat het onze grond is, van het publiek, dat iedereen het mag weten, dat het ons allen toe belangt. Dat boeren zelf een belangrijke rol spelen in het narratief van wat hiermee mogelijk is. We zullen eerst het verhaal moeten verzinnen over wat we ermee willen om het vervolgens ook mogelijk te kunnen maken.
We accepteren de uitdaging en nodigen jullie uit mee na te denken. De expo loopt nog tot eind september 2024, het is de ideale zomeruitstap voor als het regent! Op 13 september organiseren we nog een begeleid bezoek aan de expo, opnieuw met rondgang van Hans Vandermaelen en een nagesprek met koffie en koekjes. Ben je benieuwd of heb je ideeën over wat publieke landbouwgrond kan betekenen voor o.a. starters in de bio-landbouw, dan zouden we het heerlijk vinden dat je mee aansluit. Schrijf je snel in want de dag zit bijna vol.
Wat bleef hangen bij enkele cursisten die aanwezig waren op het begeleid bezoek?
"Wat me het meest bijblijft uit de expo Gentse Gronden is de affiche-reeks van ‘openbare verkoping’ die bovenaan de twee laatste zalen hangt. Het formaat en de karakteristieke pastelkleuren lijken onveranderd, maar het lettertype samen met de inhoud illustreren treffend de overgang van wat er onder de hamer gaat. “Zegt het voort” staat er onder veel van de affiches van de 19e eeuw, de font is uitnodigend en bijna feestelijk, de adjectieven hebben iets lyrisch, en de schaal iets bevattelijk: verkooping van zwaar en zuiver maaigras; ongeveer 10 hektaren welgewassen Vlas; 1 Schoonen en zuiveren Abeelen Boom van 2 meters 40 centimeters dik; 5 hektaren puike erwten; 8 melkkoeien… Vanaf 1980 gaat het alleen over percelen grond, over nog meer percelen grond, en af en toe ook over percelen mooie grond. 3200 hectaren van een oorspronkelijk areaal van 5000 hectaren zou al verkocht zijn. Curator Hans Vandermaelen vatte het crisismoment goed samen: de opbrengst van grond wordt niet langer gezien als stabiele bron van inkomsten, maar de eenmalige verkoop van grond wordt gebruikt om andere investeringen te financieren.
Onderwaardering lijkt het verhaal van de landbouw in het algemeen, maar in dit geval — omdat de tentoonstelling gaat over de grond in eigendom van OCMW’s en dus ‘publieke grond’ is — smaakt de appel extra zuur. Het is niet alleen publieke landbouwgrond op zich, maar de historische verwevenheid tussen landbouw, lokale voeding en zorg die op de helling komt te staan. Ergens middenweg de rondleiding vraagt Hans ons: “Kan Gent überhaupt een landbouwbeleid voeren met grond die niet op haar grondgebied ligt?” Onrechtstreeks wel, lijkt de tentoonstelling te zeggen, door de gronden te heractiveren binnen het uitbouwen van een lokaal en gezond voedselbeleid, door linken te leggen met klimaatbeleid en door de hedendaagse zorg-nood opnieuw te koppelen aan landbouw. Wat als zorginstanties als scholen, ziekenhuizen, rusthuizen opnieuw aangemoedigd worden om lokaal geproduceerd en gezond voedsel te verwerken?
In het nagesprek opent Hans een tweede speculatieve vraag die ik meeneem: “Wat als elke burger zich bewust zou zijn dat ze eigenlijk de facto een verkoops- of gebruiksaandeel hebben in die publieke gronden?” Hoe kunnen we dat publiek debat voeren, met alle implicaties die daarbij horen: welke gebruiksovereenkomst hebben boer.inn.en nodig om zich duurzaam te engageren binnen een sociaal, voedsel- en klimaatbeleid? Welke verbindingsfiguren zijn er of hebben we nodig om verdere versnippering tegen te gaan en hoe kunnen die figuren helpen in het uitbouwen van vertrouwenscoöperaties, zowel binnen de landbouw als tussen andere beleidsdomeinen?"
Kristien
"De tentoonstelling eindigt met het besluit dat de Gentenaar vandaag een grondaandeel heeft in 160 landbouwbedrijven van in totaal 1800 hectare. En dus spelen volgende vragen: Wat zou je willen dat ermee wordt gedaan? Wat kan je ermee doen? Waarom zou je die verkopen? Dit blijven open vragen in de tentoonstelling, maar zijn zeer actueel en kunnen misschien een rol spelen in de volgende gemeenteraadsverkiezingen…
Ik kijk uit naar 19 september wanneer de cijfers over onderzoek naar publieke gronden in Vlaanderen gepubliceerd worden."
Tine
Meer over Publieke Gronden en het tweede begeleide bezoek aan de expo lees je in de (hopelijk) nazomerse nieuwsbrief van oktober!
Foto's en tekst: Eva Samyn - juli 2024
Eva is leertrajectbegeleidster van de Leuvense groep van het Leertraject Bio- & BD-Landbouw bij Landwijzer. Voor meer info over de opleiding, neem een kijkje op https://www.landwijzer.be/leertraject.