Het is dit jaar 100 jaar geleden dat de startimpuls voor de biodynamische landbouw werd gegeven. Eén van de kenmerkende maatregelen in de BD-landbouw is het gebruik van specifieke preparaten om gezonde levensprocessen in de bodem, de plant en de compost te stimuleren. Marc Winnelinckx schreef een bijdrage daarover vanuit de vraag hoe we de werking van die preparaten kunnen begrijpen. Traditioneel worden deze preparaten in de periode van eind september – begin oktober op een aantal biodynamische boerderijen en hobbytuinen gemaakt.
Wacht de Aarde op ons? Of kunnen wij wat betekenen voor de aarde?
- Over de werking van de biodynamische preparaten.
Reeds geruime tijd komen we regelmatig met een aantal mensen bij elkaar om ons te verdiepen in de aanwijzingen die in de biodynamische landbouwcursus door Rudolf Steiner zijn gegeven voor een gezond makende landbouw (1). Van daaruit hebben we het initiatief genomen om ieder jaar de preparaten die in deze voordrachtenreeks beschreven staan, te maken en ze beschikbaar te stellen voor geïnteresseerden. (2).
De BD-landbouwcursus via het levende denken benaderen
Het is niet zomaar een voordrachtenreeks. Telkens ontdekken we nieuwe inzichten, worstelen we ons door onverwachte aangehaalde verbanden en trachten we door zelf ruimer gedachtenmateriaal aan te brengen tot een bevattelijk “inzien” te komen. Daarbij gebeurt het wel eens dat je een inzicht dat je op een bepaald moment hebt verkregen, later niet meer zomaar weer voor de geest kan halen en ook niet meer vanuit de herinnering kan toelichten. Dan kan de wens ontstaan om via een tastende benadering het voordien waarachtig beleefde inzicht weer aanschouwelijk te ervaren. Als je de aanvankelijke onmacht kan trotseren, is het mogelijk om via een aanvoelende, exacte beeldvorming gaandeweg de voorheen meegemaakte inzichtelijke ervaring weer tot zijn recht te laten komen. Je kan immers de landbouwcursus niet zomaar vanuit een academische benadering begrijpen. De logica, ons rationeel denken, hindert ons bij de noodzakelijk beweeglijke aanvoeling van het levende denken (3).
De aanwijzingen en de biologisch-dynamische preparaten die Rudolf Steiner heeft omschreven tijdens de Koberwitz conferentie in 1924 (1) zijn in het verleden al grondig bestudeerd en onderzocht.
Over heel de wereld zijn door velen proeven uitgevoerd en verschenen talrijke verslagen en boeken daarover. Van kleine praktische leidraden voor het maken van de preparaten zelf tot uitvoerige studies in een poging om de verkregen inzichten aan de lezer over te brengen en om aan te tonen welke positieve werking er vanuit gaat.
Voor de meesten die er niet mee vertrouwd zijn, komen die preparaten vaak over als iets vreemds. Bij de vraag : “Waarom doe je dat en hoe kan ik de werking ervan begrijpen ?”, is een adequaat antwoord meestal moeilijk te geven. Aan de hand van aangereikte beelden, ervaringen vanuit de praktijk enzovoort, lukt het wel eens om de werking van de gebruikte preparaten begrijpbaar te maken. Maar dan eerder vanuit een buikbewustzijn dan vanuit de ratio.
De plantenrijkdom als uitdrukking van de aarde, een hulp om de werking van de preparaten beter te begrijpen
Bekijk je de plantenvegetatie, zowel in de natuur als de door de mens in cultuur gebrachte gewassen, dan komt je in eerste instantie het bovengrondse gedeelte van de plant tegemoet. Herkenbaar, ondanks de grote verscheidenheid in vorm en kleur. Trek of graaf je een plant uit de aarde dan zie je dat die plant zich met zijn wortels, al dan niet innig met de aarde verbonden heeft. Elke plantensoort verbindt zich op zijn eigen manier met de aarde: de ene vormt diepe, lange penwortels, de andere een breed, fijn netwerk, en weer andere kruipen en vermeerderen zich via wortelende uitlopers. Ook hier is er een grote verscheidenheid in vorm, kleur, geur en smaak, net zoals bij het bovengrondse deel.
Kenmerkend ook voor de plantenwereld is dat ze op een bepaald moment in bloei komen. Verrassende kleuren en geuren trekken dan onze aandacht. Het lijkt wel of de plant gezien en benaderd wil worden. Niet alleen door insecten maar ook door dieren allerlei en niet te vergeten de mens. De plantenwereld staat daardoor in relatie met zijn omgeving, drukt zich op zijn manier uit en reageert ook op zijn eigen manier op zijn omgeving (4). Dit is anders dan bij de dierenwereld om ons heen, die zich kunnen verplaatsen.
De plant is met de aarde door zijn wortels verbonden, verankerd. De aarde hoort bij de plant. Sterker nog, de aarde brengt de plantenwereld tevoorschijn. In de ongerepte natuur drukt de aarde zich onder andere uit via haar flora, haar vegetatie. Als we daarbij stilstaat en dit op je laat inwerken, kan je de indruk krijgen dat je die plantenvormen als een gebarentaal kan ervaren, als een soort pantomime.
Met andere woorden, de aarde drukt zich op haar eigen manier uit. Als mens hebben we de mogelijkheid om dat op ons in te laten werken, niet door het intellect, maar door innerlijk de beweging mee te beleven. Op die manier laat je toe dat de natuur zich kan uitdrukken in je ziel en vanuit die innerlijke beweging je gedachten beïnvloedt. Slaag je erin om die wordende willende gedachtenstroom tot zijn recht te laten komen, dan spreekt de aarde je toe. Of zoals Guido Gezelle het uitdrukte :
Mij spreekt de blomme een tale,
Mij is het kruid beleefd,
Mij groet het altermale,
Dat God geschapen heeft !
De interactie tussen plant, aarde en omgeving in onze huidige maatschappij
De plant als uitdrukking van de aarde enerzijds en zijn omgeving anderzijds beïnvloeden elkaar. Zo zal de interactie met de mens een invloed hebben op de vegetatie in zijn omgeving en daarmee ook op de fauna. Mensen bewerken de bodem, zaaien cultuurgewassen in en hebben de neiging om ongewenste vegetatie te onderdrukken. Op een gegeven moment oogsten we de geteelde gewassen en ligt het land er kaal bij. Het braak laten liggen van de grond kan de bodem de mogelijkheid geven om zich te herstellen. Afhankelijk van de bodemtoestand ontwikkelt zich daar dan een eigen biotoop met eigen pioniersplanten.
Maar in deze tijd gebeurt het vaak dat mensen zo sterk ingrijpen dat de natuurlijke flora en fauna, als uitdrukking van de aarde, geheel onderdrukt worden. Dan heeft de mens eenzijdig de interactie stopgezet.
Betekent dit dat we als mens geen bodem in cultuur mogen brengen ? Dat wij zondermeer tot de omgevende fauna en flora behoren? Dat zou een eenzijdig uiterste zijn. Een ander uiterste is een sterk doorgedreven manipulatie van plantenzaden, al dan niet door genetische manipulatie of modificatie, samen met het gebruik van pesticiden, fungiciden, onkruidverdelgers, kunstmest, monocultuur, enzovoort. In het eerste geval hebben we onszelf het zwijgen opgelegd. In het tweede geval hebben we de aarde “monddood” gemaakt. De tale van de blomme verstomt, ‘het kruid beleefd’ blijft uit, en de groet is nog slechts schijn.
Het bevorderen van een bewuste interactie tussen landschap en mens
Kunnen we in een zodanige relatie tot het landschap staan dat er een bewuste interactie ontstaat ? En hoe doen we dat ? Hier zijn twee bewegingen naar elkaar toe nodig. De ene is een bewustzijnsontwikkeling van de handelende mens zelf, om de taal van de aarde, de vegetatie en het landshap aan te voelen en van daaruit op een gepaste manier met de aarde om te gaan.
Anderzijds ontdekken we via steeds meer recent onderzoek dat de gehele natuur als landschap, samen met de landbouwbedrijven die daarin zijn ingebed, ook een bewustzijn heeft. Maar dat gehele landschap kan niet zo accuraat reageren op onze aanwezigheid en ons handelen zoals een dier. De interactie tussen een dier en een mens gebeurt nagenoeg ogenblikkelijk. De plantenwereld kan dat niet op dezelfde manier. Eerder half slapend ondergaat zij de ingrepen vanuit haar omgeving. Kunnen we die sluier enkel vanuit de mens, eenzijdig, oplichten of bestaat er een mogelijkheid om het landschap zelf uit haar slapend bewustzijn te halen ?
De aanwijzingen uit de Koberwitz-conferentie
Dankzij de Koberwitz-conferentie hebben we iets belangrijks aangereikt gekregen om aan beide voorwaarden te voldoen. Enerzijds een visie om anders naar de hele schepping te kijken en open te staan voor andere zienswijzen. Anderzijds heeft Steiner op een eigen poëtische manier concrete aanwijzingen gegeven om zelf preparaten te maken die de aarde uit haar slaap kan wekken.
Het bijzondere van die preparaten is dat ze ook werkzaam blijken te zijn wanneer ze zonder voorbehoud gebruikt worden. Dus ook wanneer wij als mens nog niet zover zijn om bewust in dialoog te treden met het landschap, de bodem, de planten, dieren en andere natuurwezens. Maar juist doordat de preparaten hun werking hebben, helpen ze ons ook in onze eigen ontwikkelingsweg. Het landbouwbedrijf of de tuin als landschap waar de preparaten toegepast worden, ontwikkelt zich zo tot een individualiteit. Door het proces dat op gang gebracht wordt tussen de mens en het landschap, krijgt die plek een eigen karakter. De interactie tussen de mens en de aarde wordt dan dynamischer.
Zo kunnen we ons in een gemeenschappelijk bewustzijnsveld begeven dat plaatsvindt in de wereld van de levenskrachten, waar gedachten intuïtief tot ons komen. Dan luisteren we niet enkel naar het andere, maar ook naar onszelf. Zo scheppen we voorwaarden waar zich iets bijzonders kan voltrekken, namelijk : “Waar twee of drie zijn samengekomen in mijn naam, daar ben IK in hun midden”. Misschien valt zo ook beter te begrijpen waarom de toepassing van de biodynamische preparaten zich uiteindelijk ook uitdrukt in kwalitatief krachtiger voedsel ?
De preparaten
Wat zijn deze preparaten dan en hoe worden ze gemaakt? Voor een uitgebreide uitleg is hier geen ruimte. We schetsen ze enkel in het kort; wie er graag in de praktijk mee wil kennis maken, kan jaarlijks tussen eind september en half oktober deelnemen aan één van de groepen waar de biodynamische preparaten worden gemaakt.
Eén van de preparaten is het koemestpreparaat dat het bodemleven sterk activeert en de humusvorming gunstig beïnvloedt. Na handmatig krachtig roeren in water, wordt het op de bodem gesprenkeld, liefst bij valavond. Hierdoor opent zich de aarde, ontwikkelen de wortels zich sterker en resulteert dat in een gunstige, gestage groei van de gewassen. Ze zijn door hun diepere en bredere beworteling beter bestand tegen wisselende weersomstandigheden en daardoor weerbaarder tegen allerhande plagen.
Een ander preparaat is het kiezelpreparaat. Het wordt in de vroege ochtend fijn verneveld op de gewassen om een gewenste kwaliteitsontwikkeling te stimuleren. Het geeft een vormimpuls aan dat waarvoor het gewas uitgezaaid en bedoeld is. Zo kan het de afrijping van oa vruchten en granen gunstig beïnvloeden, op zo’n manier dat zowel de smaak, voedingswaarde als houdbaarheid sterker tot hun recht komen.
En dan hebben we ook nog de compostpreparaten (5). Die worden in de vooraf opgestelde komposthoop toegevoegd. Vijf ervan worden in de hoop verdeeld ingebracht en het 6e, het valeriaanpreparaat, wordt na roeren in handwarm water over de hoop gesprenkeld.
Op zich is het opmaken van een composthoop al iets bijzonders. In de natuur gebeurt dat niet als dusdanig. Organisch materiaal van over de hele erf wordt tot een verhoogde hoop bijeengebracht. Dat maakt dat de hoop een eenheid op zich vormt waarin de hele omgeving is opgenomen. Doordat het opgehoopt is op de aarde, staat het op zich al open voor de inwerking vanuit de aarde en de kosmos met de daarbij horende krachten. Deze affiniteit wordt op een unieke manier versterkt door de compostpreparaten. Zo ontstaat een eenheid. De hoop wordt tot een soort cocon, die het bijeengebrachte materiaal transformeert tot een hoogwaardige substantie. Bij het uitbrengen van die compost wordt de bodem, de vruchtbare laag, ontvankelijker, fijngevoeliger voor de bevruchting via het zaad. Het zaad als idee-behoeder kan zich daardoor gemakkelijker ontvouwen en tot zijn recht komen, zich afstemmen met zijn omgeving, het landschap.
Wat compost doet voor de bodem doen de bijen, en ook wel andere bestuivende insecten, voor het bloeiende landschap. In zijn bloei opent de aarde (als een bruid) zich voor de hemel (als een bruidegom). Daar geven de bijen en andere bestuivende insecten en vlinders gehoor aan. De zachte streling van deze nectar-en stuifmeel verzamelende wezentjes prikkelt de bloesem om nog meer nectar aan te reiken. De sapstroom richt zich zo naar de kelk van iedere bloem. De verbinding die dan ontstaat tussen de bloem en de bij brengt een warmte-stroom op gang waaruit de vrucht zich kan ontwikkelen. Dat resulteert in vitale en smaakvolle vruchten.
Daarnaast is er ook sprake van een aantal andere preparaten, waaronder het Equisetum-preparaat dat vooral preventief gebruikt wordt tegen schimmelziekten. En er worden ook as-preparaten beschreven om woekerende tendensen van bepaalde dominerende planten te temperen alsook om vraat en aantasting door insecten en dieren te reguleren.
Als gevolg van de bijzondere mestverzorging, de zorgvuldige bedrijfsvoering en de toepassing van de biologisch-dynamische preparaten is de plant in staat zich harmonisch tussen kosmos en aarde te ontwikkelen. De plant vormt dan bijzonder vitale substanties als basis voor een gezonde voeding.
Ora et labora
De manier hoe de preparaten tot stand gebracht worden gebeurt niet louter receptmatig of zoals in een labo via een strakke procedure. Het maken en toepassen van de biodynamische preparaten doet eerder denken aan een ritueel waar de mens handelt in eenklank met de aarde. De aarde zelf wordt zo ontvankelijk voor de inwerkingen vanuit het universum, waarbij de innerlijke houding van de bereider meebepalend is voor de kwaliteit van de preparaten.
Tekst: Marc Winnelinckx Augustus 2024
Verwijzingen:
1. Rudolf Steiner. Vruchtbare landbouw op biologisch-dynamische grondslag. Geisteswissenschaftliche Grundlagen zum Gedeihen der Landwirtschaft. Landwirtschaftlicher Kurs, Koberwitz bei Breslau 1924. GA 327.
2. Provincie Brabant (regio Leuven) imeldeboeck@telenet.be
Provincie Oost-Vlaanderen (regio Zottegem) antoine@kollebloem.be
Provincie Oost-Vlaanderen (regio Deinze) an.verboven@outlook.be
Provincie Antwerpen (regio Turnhout) dirk.govaerts@widar.be
3. Die Logik als Widersacher des Menschen. Massimo Scaligero.
4. Briljant groen. De intelligentie van planten. Stefano Mancuso, Alessandra Viola.
5. Kompostpreparaten: Brandnetel-, Kamille-, paardenbloem-, duizendblad-, eikenschors- en valeriaanpreparaat. Zie hiervoor oa GA 327 en de publicaties (deels downloadbaar) op https://bdvereniging.nl/biodynamisch/meer-lezen-en-kijken/.
De preparaten zijn oa verkrijgbaar bij marc.winnelinckx@skynet.be