(ingekorte versie van het verslag van Ellen Van Winkel – BD-Vereniging)
De urgentie van een radicale systeemwijziging stond centraal op het BD/Demeter congres in Nederland in december 2019. Het thema ‘Inclusieve landbouw’ lokte 250 bezoekers naar de conferentie in Ede. Het jaarlijkse congres van Stichting Demeter, BD-Vereniging en de Landbouwsectie van de Antroposofische Vereniging had dit jaar een breed draagvlak met medeorganisatoren als Toekomstboeren, Boerengroep Landbouwuniversiteit Wageningen en Bewust Bodemgebruik.
Klimaatneutraal bestaat niet
Het verhaal van akkerbouwer en onderzoeker Meino Smit is alarmerend en biedt tegelijkertijd ook hoop. In zijn promotieonderzoek aan de Universiteit Wageningen concludeert hij dat het dramatisch is gesteld met de duurzaamheid van de landbouw. Hoopvol is dan weer volgens zijn berekeningen dat een duurzaam scenario voor kringlooplandbouw mogelijk is tegen 2040: Nederland -en Vlaanderen- kunnen tegen dan –als ze nu aan de transitie beginnen !- voldoende voedsel verbouwen om hun eigen bevolking te voeden, de biodiversiteit en veerkracht van de landbouw herstellen en meer mensen een zinvolle dagtaak geven in de landbouw.
Naast de energie, het land en de arbeid die direct in de landbouw worden gebruikt, berekende Meino Smit ook het indirecte energie- en grondstoffengebruik. Dus keek hij niet alleen naar de diesel voor de tractor, maar ook naar de energie en grondstoffen die nodig zijn om kunstmest, tractoren of elektronica te maken en de gebouwen, wegen en vrachtwagens die daarvoor nodig zijn. In vergelijking met 1950 is dit indirecte gebruik zo sterk gestegen, dat de landbouw nu meer indirecte dan directe energie verbruikt. “Het probleem is dat het indirecte energiegebruik niet in de statistieken wordt meegenomen. Daardoor worden verkeerde berekeningen gemaakt en dus verkeerde beslissingen genomen. Een maatregel lijkt energieneutraal, maar soms neemt het indirecte energiegebruik daardoor juist toe. Onlangs werd de Europese Green deal gepresenteerd. De EU wil in 2050 klimaatneutraal zijn, maar klimaatneutraal bestaat niet.”
Vaak wordt vergeten dat iedere keten met mijnbouw begint. Voor de elektronica, die tegenwoordig overal in zit, zijn zeldzame metalen nodig en die raken op. De ertsgehaltes in de mijnen dalen, dus er moet steeds meer aarde vergraven worden en er zijn steeds meer chemicaliën nodig om ze te winnen. Er is steeds meer energie nodig om energie te winnen. Deze processen versterken elkaar, dus er komt een eind aan het winnen van fossiele energie en niet hernieuwbare grondstoffen. “Het enige alternatief is om het energie- en grondstoffengebruik drastisch te verminderen, volgens mijn berekeningen met minimaal 90% !” (Meino Smit)
Het verhaal dat de landbouw steeds efficiënter wordt, klopt dus niet, toont Meino aan. In vergelijking met 1950 zijn, omgerekend in energie, de opbrengsten per hectare weliswaar met twaalf procent gestegen, maar de input per hectare steeg met 619%. De input is zes keer zo hoog als de output. “De doelstellingen die aan de Klimaattafel zijn afgesproken ten aanzien van de landbouw zijn totaal irreëel: de opgelegde emissiereductie van broeikasgassen is maar 10% van de benodigde reductie.”
Het mineralengehalte in de voeding die deze energieverslindende landbouw oplevert, neemt bovendien sinds 1940 fors af; en daarnaast ook het aantal boerderijen en de inkomens van de overblijvende boeren.
Landbouw in 2040
Om tot een duurzame en gezonde kringlooplandbouw te komen in 2040 moet er een eind komen aan de grootschalige import en export. In Nederland –en Vlaanderen- kan voldoende voedsel voor de eigen bevolking geproduceerd worden. Door verweving van landbouw en natuur ontstaat ook meer biodiversiteit. Maar er is geen ruimte meer voor verwarmde serres en intensieve veehouderij. Ook moeten alle organische reststromen terugkeren naar het land.
Economisch moet er een omgekeerde beweging op gang komen: kapitaal vervangen door arbeid. Een totaalaanpak kan een landbouw opleveren die écht duurzaam is en bovendien kleinschaliger, socialer en efficiënter.
Biologische en Biodynamische landbouw als voortrekkers in de systeem-shift
Biologische landbouw is deel van de oplossing, stelde Ronald van Marlen. “Er wordt altijd gezegd dat bio de wereld niet kan voeden. Maar gelukkig is er sinds 2017 het rapport van de General Assembly van de Verenigde Naties dat vernietigend oordeelt over de huidige landbouw. Ze bevestigen dat honger in de wereld geen volumevraagstuk is, maar een verdelingsvraagstuk.”
Het zou logisch zijn als het beleid zich volop zou inzetten op biologische landbouw omdat die zich al tientallen jaren heeft bewezen. “Maar ze willen agro-ecologische landbouw, kringlooplandbouw, regeneratieve landbouw, herstellende landbouw. Waarom die nieuwe termen, die allemaal rekbaar en interpreteerbaar zijn? Omdat de biologische landbouw als duidelijk gedefinieerde landbouwpraktijk een bedreiging vormt voor het systeem.”
Goed nieuws is wel dat de term ‘biologische landbouw’ opduikt in de net gepresenteerde Green Deal van de EU. Groei van de biologische landbouw staat er zowaar als doel vermeld.
“De grote geldstromen gaan naar een volkomen stuk systeem, terwijl het geld naar andere initiatieven moet gaan. Ze hebben het in Nederland over de stikstofwetgeving, maar het hele landbouwsysteem is failliet. Vertel gewoon de waarheid! En daar is moed voor nodig.”
Het volledige verslag vind je hier.