Land en economie, landbouw tussen de boerderij en de wereld
Van 6 tot 9 februari 2019 ging in het Zwitserse Dornach de “Landwirtschaftliche Tagung”, de jaarlijkse internationale conferentie van de Biodynamische beweging, door. Landwijzer was er aanwezig met een delegatie van achttien mensen, nl. cursisten, oud-cursisten, docenten en bestuursleden.
Landbouw werkt rechtstreeks met de natuur samen. Het is in de ware zin van het woord een “primaire” productie, en om die reden het beginpunt van elke waarde-schepping. Dat maakt dat de landbouw het moeilijk heeft in onze huidige economie, die complex is, en vooral kapitaal-gedreven.
In de productstroom is landbouw het beginpunt. Maar van de andere kant bekeken, vanaf het punt waar geld wordt gegeven voor het product, neemt de landbouw de eindpositie in. Op dat eindpunt van de geldstroom, op de boerderij, komt te weinig geld terug, veel te weinig. Dat is vanzelfsprekend een knelpunt, maar knelpunten kunnen ons ook vindingrijk maken, ze dragen potentieel in zich voor innovatie.
Dit was de inzet van de Landwirtschaftliche Tagung 2019. De conferentie wou een forum bieden voor uitwisseling van ideeën rond economische vernieuwing: Community Supported Agriculture, regionale associatieve zones en voedselsystemen, land als gemeengoed, true cost accounting, …
Landbouw staat tussen de polariteit van land, natuur, kosmos aan de ene kant, en economie, markt en prijs aan de andere kant. Dat is een plek waar je voortdurend het risico loopt verscheurd te worden, maar het is ook de plek bij uitstek waar je de kans krijgt een vruchtbare bijdrage te leveren aan de vernieuwing van de economie in haar geheel.
De huidige economie lijdt aan woekerzucht zonder einde of maat. Landbouw kan juist maat-gevend zijn, de zin voor proportie herstellen. En hij kan zin-gevend zijn. Landbouw kan de functie op zich nemen van een behoeder die aangeeft wat redelijkerwijs ter beschikking kan worden gesteld, en wat niet.
Om die reden wou de conferentie een werkplaats zijn voor de toekomst en de deelnemers inspireren om - met de landbouw als uitgangspunt - nieuwe economische vormen te scheppen.
Daarnaast wou de conferentie ook een leerplek zijn voor associatieve economie. Wat zijn de basisprincipes en uitgangspunten die Rudolf Steiner hierover meegaf? Kunnen onze economische vernieuwingen, gebaseerd op de noden van elke betrokkene, niet gezien worden als prototypes van associatieve economie? Kunnen we nieuwe economische modellen als dusdanig (h)erkennen, en zo hun potentieel in de toekomst nog beter ontwikkelen?
De conferentie bestond uit een tiental toespraken en lezingen, met tussendoor parallelle themasessies, thematische workshops en kunstzinnige activiteiten. Elke morgen voorafgegaan door een stukje uit een van de Michaëlbrieven – gecombineerd met telkens een korte euritmievoorstelling – en elke avond gevolgd door een stukje muziek als afsluiter.
Een conferentie die zich inhoudelijk, in haar volle breedte en diepgang, onmogelijk laat samenvatten. Alleen al de thema’s opsommen zou een lange lijst worden. Zowat om de 5 minuten kon je wel een uitspraak noteren die later – terug thuis - uren en dagenlang kan inspireren. Misschien volgt er nu en dan in een van de volgende nieuwsbrieven nog wel een kort berichtje waarin iets nazindert?
Zelf vond ik het een heel bijzondere ervaring om dagelijks in een werkgroep samen te zijn met collega-economiedocenten uit vele landen. Het maakt het besef heel concreet en tastbaar dat we, weliswaar ver van elkaar, toch “samen” aan het werk zijn, vanuit een zelfde inspiratiebron dienstbaar aan toekomstige boeren, die elkaar wellicht binnen enkele jaren ook in Dornach ontmoeten …
En daarnaast was het natuurlijk ook heel fijn om met (oud-)cursisten en collega’s van Landwijzer samen letterlijk en figuurlijk “op pad” te mogen zijn, samen de dagen door te brengen, samen (lekker en overvloedig) te eten, en samen ook de stevige geestelijke conferentiekost te mogen herkauwen.
Ik besluit met een hartelijk woord van dank aan collega Ineke die (niet voor het eerst!) de deelname en het verblijf van een grote Landwijzer-delegatie zo meesterlijk en uitstekend heeft georganiseerd. En dan geef ik hieronder graag het woord aan de cursisten onder de deelnemers, zij krijgen het laatste woord. Zoals het hoort.
Koen Dhoore
De landbouwconferentie is aan te raden voor iedereen die ook maar een klein beetje geïnteresseerd is in bio-dynamische landbouw tot mensen die zelf al jaren in het vak staan en hun mening graag willen laten horen. (Madelief, 1ste jaar)
Het was een inspirerende, horizon-verbredende conferentie, die veel zaadjes gelegd heeft om verder te kiemen (elk op eigen ritme). Ik heb veel goesting om er mee aan de slag te gaan en te bekijken hoe dat specifiek in onze context zou kunnen. (Anne, 3de jaar)
Zoals ik eerder ondervond, onderzoekt en behandelt de BD-beweging in Dornach een thema op veel manieren. Zo krijg je antwoorden op vragen waarmee je bewust vertrekt maar kom je ook verder met die vragen die je nog niet had scherp gesteld. Vaak ontmoet je ook precies die mensen die jouw weg in de landbouw helpen te verhelderen en je in beweging brengen. (…) De conferentie in Dornach is voor mij een kans om even stil te staan bij mijn eigen drijfveren, mijn kracht, mijn visie om in dialoog te gaan met andere visies en dimensies en met nieuwe inspiratie en inzichten in het boerenleven te staan. (Dominique, 3de jaar)
Ik heb het écht als een absoluut voorrecht ervaren om deel te mogen uitmaken van de groep die dit jaar naar Dornach geweest is ! (…) Ik ben met een gevuld hart vol energie en vrolijkheid teruggekomen! Het uitgebalanceerde evenwicht in het programma van kennis, artistieke ontspanning en sociale contacten zal me zeker bijblijven. Het was een stijlvol georganiseerde conferentie en ik kan mij niet van de indruk ontdoen dat daar allemaal stuk voor stuk ontzettend mooie mensen rondliepen ! (Anne, 1ste jaar)
Zoveel indrukken, ontmoetingen en kennis die nog wachten om verwerkt te worden. Zo dankbaar dat ik dit heb kunnen doen en aanrader voor al wie zou twijfelen. (Tom, 3de jaar)