‘Sapiens’ – Yuval Noah Harari

Er verschijnen de laatste jaren opnieuw opvallend veel boeken over geschiedenis. Dat is op zich al verheugend nieuws, nu de aandacht voor geschiedenis in het middelbaar onderwijs al decennialang op een bedroevend laag pitje brandt. Maar vooral verheugend is het grote aantal geschiedenisboeken met een geheel nieuwe “insteek”, en die ook op een heel andere manier geschreven zijn.

Lange tijd brachten klassieke geschiedkundige werken – ook de vulgariserende –  het grote verhaal van oorlogen, politieke ontwikkelingen en revolutionaire omwentelingen, die moesten verklaren hoe de wereld (vooral staatkundig) geworden is zoals we hem nu kennen. Een werk als “Mijn Land in de Kering” van Prof. Dr. Karel Van Isacker (De Nederlandse Boekhandel, 1978), waarin de geschiedenis van België in de meest brede zin – politiek, cultureel en maatschappelijk – werd behandeld, en waarbij ook niet uit de weg werd gegaan hoe de kleine man dit alles beleefde, was, zeker voor een werk van die omvang, een uitzondering. Het werk bevindt zich overigens wat dat betreft nog steeds op eenzame hoogte.

Wat de laatste jaren aan geschiedenisboeken verschijnt, gaat meer en meer die weg op. Het “grote verhaal” vormt nog steeds het kader, maar de anekdotes, de voetnoten die in het dagelijks leven door gewone mensen worden geschreven, vormen niet zelden de eigenlijke inhoud. En vooral: niet hoe de wereld geworden is zoals hij nu is, maar hoe wij ertoe gekomen zijn om naar de wereld te kijken zoals we dat nu doen, is meer en meer de centrale vraag.

Er zijn voorbeelden te over: “Aan de Rand van de Wereld” van Michael Pye (De Bezige Bij, 2014), “De Opstand van de Natuur” van Philipp Blom (De Bezige Bij, 2017), “Van Mammoet tot Big Mac” van Staf Henderickx  (EPO, 2018), de boeken van Stephen Greenblatt (o.m. “The Swerve”, dat jammer genoeg nog niet in het Nederlands werd vertaald) …  Stuk voor stuk boeken die lezen als een spannende roman!

Vorig jaar verscheen bij uitgeverij Thomas Rap opnieuw zo’n boek: “Sapiens” van Yuval Noah Harari, met als ondertitel “Een kleine geschiedenis van de mensheid”. Harari is docent geschiedenis aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem, maar het is niet aan elke geschiedenisdocent gegeven om een wereldwijde bestseller te schrijven, die in meer dan dertig landen vertaald werd.

In vier grote stappen neemt Harari ons mee langs de grote “revoluties” van honderdduizend jaar mensheid: de cognitieve revolutie, de agrarische revolutie, de eenwording van de mensheid en de wetenschappelijke revolutie. Vermoedelijk (ik ben geen historicus) zal dat wel een indeling zijn van de geschiedenis waar de meeste van zijn huidige collega’s het mee eens zijn, maar Harari komt de verdienste toe dat hij daar ongelofelijk boeiende en vooral voor iedereen leesbare dingen over schrijft. Eens begonnen leg je het boek niet meer zomaar opzij!

Zoals gebruikelijk dezer dagen staan op de cover enkele reacties van beroemdheden die het boek ook gelezen hebben. Zo ook Barack Obama: “Een belangrijk en provocerend boek”. Inderdaad : provocerend, want Harari daagt ons met vaak hoogst originele gezichtspunten uit om na de denken en anders te denken.

En dat brengt ons meteen ook bij enkele punten van kritiek. Die hoogst originele gezichtspunten zijn soms een beetje gezocht. Als we terugblikken op het verleden vanuit onze actuele kennis van de gevolgen, is “goedkoop succes” natuurlijk nooit veraf. Eerlijk gezegd wordt Harari zelf nergens neerbuigend of zelfgenoegzaam, maar ik voel mij als lezer niet aangemoedigd tot bescheidenheid. Tot hij in het nawoord een ongelofelijke klap uitdeelt aan de “selfmade goden” die wij sapiens met z’n allen volgens hem zijn.

Ik vind het een pessimistisch boek, waarin je struikelt over de gelegenheden om ook eens wat goede dingen te zeggen over de menselijke soort – en die ons bij uitstek maken tot wat we zijn: mensen – maar Harari kijkt, telkens en telkens weer, toevallig op dat moment de andere kant op. Dat kan ook moeilijk anders, want Harari neemt met zijn blik op de ontwikkeling van de wereld en de mensheid duidelijk een Darwinistisch standpunt in (de meedogenloze strijd, nietwaar ?) en de evolutietheorie blijkt dan wel een van de aannames te zijn die we kritiekloos mogen en moeten aanvaarden.

Dat alles neemt niet weg dat dit een bijzonder boeiend boek is, dat tot nadenken stemt. Het bevat een schat aan gegevens, ook over de landbouwgeschiedenis, waar enorm veel uit te leren valt. Ik kan het boek alleen maar aanbevelen, ook omdat ik, alle kritiek op of neer, genoten heb van deze spannende lectuur.

Aanbevolen dus, maar met de bijkomende bedenking dat zelf blijven denken niet verboden is. Niet alleen blijven denken over wat ons voorgeschoteld wordt als “denk-waardig”, maar bij voorbeeld ook blijven nadenken over datgene waarover Harari, zoals blijkt uit zijn eigen boek, zelf niet meer nadenkt.

Koen Dhoore

.