Een tijd geleden zei een wetenschapper nav de corona-crisis : “Voor mij heeft in deze crisis de wetenschap haar gezicht verloren”. Dat raakte me en bleef hangen. Ik dacht er over na en kwam tot de bedenking dat voor mij de wetenschap niet zozeer haar gezicht heeft verloren, maar dat ze veeleer meer dan ooit haar ware gelaat laat zien. We bedoelen natuurlijk eigenlijk hetzelfde: diezelfde wetenschap die vaak zo snoeihard uithaalt naar alles wat zij pseudo-wetenschap noemt, toont nu meer dan ooit op welke smalle basis haar eigen waarheid is gestoeld.
Samenhang
De diepere missie van de wetenschap is de zoektocht naar waarheid, niet enkel naar een mogelijke verklaring van fenomenen, maar naar een dieper begrip van de werkelijkheid. Lange tijd was men er zich van bewust dat zo’n universeel begrip enkel kon ontstaan door inzichten uit diverse wetenschappelijke disciplines met elkaar te verbinden om zo te komen tot een samenhangende visie; vandaar de oorsprong van het begrip ‘universiteit’. Ondertussen is de specialisatie in de wetenschap dermate doorgedreven dat er nog amper wetenschappers zijn die meerdere disciplines beheersen en dat ook de onderlinge uitwisseling tussen de diverse disciplines erg beperkt is. Dat is al meteen een eerste reden waarom verschillende wetenschappers zich tegen elkaar uitspreken, ook als het gaat om de heersende gezondheidscrisis.
Daar komt nog bovenop dat meer en meer topwetenschappers er achter komen dat de complexiteit van de samenhang in het universum zo groot is dat we die als mens eenvoudig weg niet volledig kunnen vatten of overzien, ook niet met de meest vergaande onderzoeken of de meest krachtige artificiële intelligentie en evenmin in de toekomst. De grootsheid en interacties in dit geheel overstijgen gewoon ons vermogen om het te bevatten, laat staan het zelf aan te sturen of te ‘verbeteren’. Het is een vorm van grootheidswaanzin die maakt dat mensen denken dat we dat op basis van materieel onderzoek toch zullen kunnen.
Voorlopers
In de landbouw zijn we als agro-ecologische beweging de voorlopers in de transitie naar een duurzame, menswaardige en klimaatadaptieve landbouw. Ieder ruimdenkend mens, die verbonden is met de landbouwpraktijk, weet ondertussen dat daar de toekomst van de landbouw ligt. Het feit dat dit in Vlaanderen nog steeds op slechts 1,5 % van het landbouwareaal wordt toegepast, ligt niet aan de waarheid of haalbaarheid van het agro-ecologisch landbouwmodel. De remmende factoren zijn de belangen en de macht van grote gevestigde actoren, angst en ongeloof tav verandering en de traagheid waarmee geïnstitutionaliseerde systemen transities doormaken.
Dat is in de wetenschap niet anders. Ook daar zijn er voorlopers die al lang niet meer vasthouden aan het materialistisch gedachtegoed dat gelooft dat de wereld bestaat uit deeltjes en genen, die we als mens kunnen identificeren en desgewenst naar onze hand zetten. Heel wat vooruitstrevende wetenschappers doorbreken op zeker ogenblik een gedachtemuur en komen in een veel groter besef van de werkelijkheid terecht. Maar ook zij zijn buitenbeentjes in hun vakgebied en krijgen amper een platform. Ook zij worden dan bestempeld als alternatief. En daar waar agro-ecologische landbouw in een hoekje wordt gezet met nepargumenten als ‘de productie zal onvoldoende zijn om de wereldbevolking te voeden’ of ‘er is veel meer landbouwgrond voor nodig en die hebben we niet’ -kortom ‘het is praktisch niet haalbaar’-, worden ook visionaire wetenschappers de mond gesnoerd met argumenten als ‘dit onderzoek of deze hypothese is niet-wetenschappelijk en dus onwaar’. Dat ‘onwetenschappelijk karakter’ gaat echter meestal niet over het wetenschappelijk inzicht zelf, maar over wat men voorafgaand als wetenschappelijk definieert, en dat blijkt steeds weer onbespreekbaar.
Grondhoudingen
Dat leidt ons opnieuw naar het vraagstuk van de (wetenschappelijke) grondhoudingen. Onderzoek toont aan dat die een reële impact hebben op de onderzoeksvragen die wetenschappers zich stellen, de onderzoeksmethoden die ze toepassen en de resultaten die ze daardoor vinden. Toch laat men steeds weer uitschijnen dat dit geen rol speelt en dat wetenschappers door hun aard ‘objectief’ zijn. Toch bepaalt de grondhouding, die samenhangt met het fundamenteel mens- en wereldbeeld dat iemand heeft, o.a. welke waarheden men überhaupt aanneemt of verwerpt.
Kies bewust
We leven in een samenleving waarin we allemaal in iets gespecialiseerd zijn. We zijn niet meer allemaal boer, leraar, huizenbouwer, schrijnwerker of handelaar. Juist daardoor neemt het besef alsmaar toe dat het belangrijk is dat we bewust kiezen welke producten, bedrijven of systemen we als gebruiker kiezen omdat ze een reële impact hebben op de wereld en op onze verantwoordelijkheid als consument of ‘opdrachtgever’. Welke energie verbruik ik, welke landbouw steun ik, welke impact hebben mijn keuzes op het vlak van kledij, wat is de sociale, economische en ecologische voetafdruk van mijn reisgedrag, … enz? De arbeidsdeling in onze samenleving ontslaat me niet van m’n verantwoordelijkheid voor hetgeen ik rechtstreeks of onrechtstreeks steun.
En dat geldt dus ook voor de wetenschap. Er is een dominante richting in de wetenschap, die maar wat graag zichzelf voorstelt als de enige ware. Dat fenomeen hebben we al eerder meegemaakt in de geschiedenis, nl in de godsdiensten. De wetenschap heeft in de voorbije eeuwen de godsdiensten van de troon gestoten in het bepalen van het mens- en wereldbeeld in de samenleving, maar de drang om zich te profileren als de enige ware is niet veranderd. De dominante wetenschap is in veel opzichten een ideologie geworden, een nieuw geloof; even dogmatisch als veel geloofsrichtingen dat zijn geweest en soms nog steeds zijn. Ze verdraagt niet dat andere inzichten haar hegemonie in gevaar brengen. En net zoals altijd gaat het daarbij in menig opzicht om macht en geld.
Het roept ieder van ons op om wakker te zijn en stil te staan bij de wetenschap waarin we geloven en niet zomaar klakkeloos aan te nemen wat men ons vertelt. In elk geval ons af te vragen wat de uitgangspunten en de grondhouding zijn van het mens- en wereldbeeld dat we aannemen. Doen we dat omdat het ons zo wordt verteld en ingeprent, of omdat het ook echt past bij de waarden en uitgangspunten die we zelf als waar ervaren? Ontwikkelen we ons eigen waarheids-zintuig of laten we ons een waarheid dicteren?
Net zoals we niet meer allemaal boer kunnen zijn, kunnen we ook niet allemaal wetenschapper zijn. Maar we kunnen wel bewust kiezen welk soort wetenschap we belangrijk vinden en door ons gedrag steunen.
Geert Iserbyt - augustus 2021
Leertrajectbegeleider van het Leertraject Bio- & BD-Landbouw bij Landwijzer
Als vormings- en kenniscentrum voor de biologische landbouw vindt Landwijzer vzw het belangrijk om bij te dragen aan het maatschappelijk debat en om opinies te publiceren rond actuele thema’s en ontwikkelingen op het (raak)vlak van landbouw, natuur, milieu en voeding. Opinies die in de lijn liggen van de missie en visie van Landwijzer.
De auteur schrijft deze opinie in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud.
Deze opinie verwoordt de visie van de auteur en is geen weergave van de visie van Landwijzer vzw als geheel.
Reageren? Mag! Stuur je reactie/opinie naar: webmaster@landwijzer.be