'Van Mammoet tot Big Mac, een geschiedenis van onze voeding' – Staf Henderickx

Wat een schitterend boek heeft Staf Henderickx nu geschreven!

Niet dat je bijzonder vrolijk wordt van de boodschap die het boek brengt … Maar ik word bepaald wel vrolijk van de gedachte dat dit boek geschreven werd, dat het op die manier geschreven werd, en dat het bij EPO een uitgever vond, waardoor het ook in de letterlijk zin “toegankelijk” werd voor velen.

In driehonderd bladzijden beschrijft Staf Henderickx de geschiedenis van de menselijke voedselvoorziening. Hij beperkt zich daarbij niet tot de honderdvijftig eeuwen landbouwgeschiedenis die achter ons liggen, maar gaat al veel vroeger op zoek naar de rode draad in onze voedselvoorziening, bij de vroegste mensengroepen, zo’n drie miljoen jaar geleden. En die lijn trekt hij door tot vandaag. Ook niet gewoon, om in het beperkte en beperkende bestek van één enkele, leesbare (!) publicatie, die hele periode te omspannen.

Geschiedenis voor het volk

Haarklievers en pezewevers zullen ongetwijfeld veel kritiek hebben op dit boek. Ieder mens met een gezonde belangstelling voor geschiedenis, en a fortiori voor de geschiedenis van belangrijke maatschappelijke thema’s, zit vandaag gevangen. Gevangen tussen enerzijds het beschamende gebrek aan belangstelling voor geschiedenis in het onderwijs van vandaag, en anderzijds het misprijzen voor elke publicatie die niet peer-reviewed is en/of bulkt van de voetnoten die de absolute feitelijkheid moeten bewijzen tot je ervan duizelt.

Staf Henderickx is niet in die val getrapt. Hij heeft een boek geschreven zonder voetnoten. Vandaag is dat durven, zeker voor de wetenschapper die hij zelf is (Staf is arts, en was destijds huisarts bij Geneeskunde voor het Volk). Door die gedurfde keuze is het ook figuurlijk een toegankelijk boek geworden, dat leest als een spannende roman. Geschiedenis voor het Volk.

Voer voor debat

Ook ik ben het lang niet altijd eens met alles wat in dit boek te lezen staat. Moet dat ? Neen, natuurlijk niet. Ooit is er een tijd geweest dat een boek vanzelfsprekend werd ontvangen als een bijdrage aan een breder debat, en waarin derhalve ook meningen aan bod mochten komen, die voer voor discussie zijn, en waarmee niet iedereen het per definitie eens moet zijn.

Onderdeel van het debat dat nog moet volgen zal zeker de veehouderij zijn. De auteur spreekt zich over dit thema niet uit, maar veel van wat het boek vermeldt over de manier waarop een bepaalde vorm van landbouw vandaag met landbouwhuisdieren omgaat, zal koren op de molen zijn van een groeiende groep mensen die, niet gehinderd door overdreven kennis van zaken, dromen van een landbouw zonder vee.

Gezonde en ongezonde voeding

Het titanenwerk om voor het thema “voeding” de grote lijnen weer te geven doorheen de hele mensheidsgeschiedenis – en waarvoor we op onze blote knieën mogen danken – leidt onvermijdelijk tot een aantal veralgemeningen die om nuancering vragen. Maar nuanceren mogen we als lezer ook zelf doen, net als zelf blijven denken. Staf Henderickx geeft zijn boek overigens als ondertitel mee: een geschiedenis van onze voeding. Eigenlijk is dat te bescheiden, maar het klopt wel, dit is niet noodzakelijk de geschiedenis van de voeding.

Anderzijds brengt het boek zelf ook weer nuances aan in de mainstream-gedachten die vandaag bon ton zijn. Tegenover de vaak beate bewondering voor de Franse Revolutie en de zelfgenoegzame afwijzing van het Ancien Régime stelt de auteur vast : “Ook de Franse Revolutie bracht geen bevrijding voor de arbeiders. De afschaffing van de gilden leverde de werkers weerloos over aan hun nieuwe burgerlijke werkgevers.” Dat is vandaag nog steeds een opmerkelijke en gedurfde stelling.

Dit boek is “rond”, en dat maakt het sterk. Het begint bij het actuele vraagstuk “Gezonde en ongezonde voeding”, doet de ronde van de hele geschiedenis van onze voeding en komt tenslotte weer terecht bij het beginthema, met een (zoals verwacht nogal pijnlijke) analyse van onze actuele voedselvoorziening, en de geglobaliseerde ranzige achterkant daarvan.

Het best bestede briefje van twintig

Niettemin besluit Staf Henderickx deze allesbehalve opgewekte analyse met een hoopvol en opwekkend perspectief. Hij gaat nadrukkelijk uit van dankbaarheid voor de ci-devants, de jagers-verzamelaars, de boeren, de arbeiders, ondernemers en wetenschappers die samen een ongelofelijk ontwikkelingswerk hebben gepresteerd, en roept ons op om de inspanningen voor een betere wereld verder te zetten:

“De 1 procent elite heeft met alle middelen de soevereiniteit van eigendom en bezit verdedigd en de soevereiniteit over denken en lichaam van de 99 procent aan banden gelegd. De 99 procent moet de strijd verder ontwikkelen om het eigen lot en dat van de landbouw en voeding in eigen handen te nemen. De massa basisbewegingen en nieuwe linkse partijen moeten hun inspanningen samenballen in een internationale vuist.”

Ik vrees dat er meer nodig zal zijn dan dat. Vooreerst blijkt uit het relaas over wie we tegenover ons hebben, en wie de “99 procent” zijn, dat er nog een enorm werk te doen is op het vlak van educatie. Voor dat werk heeft Staf Henderickx ons nu een instrument geschreven dat van onschatbare waarde is. Eerstdaags beschikbaar voor onze cursisten in de Landwijzer-bib, maar een goede raad: bestel het boek, niet om het zelf te bezitten, maar om de inhoud of het boek zelf breder door te geven dan het bereik van onze bib. Dat wordt gegarandeerd het best bestede briefje van twintig in 2018.

Koen Dhoore