Opinie: ‘Mijmeringen over de zomer'

Allereerst PAS natuurlijk ! Begin juli kreeg ik tot mijn verrassing – en ik was niet de enige om verrast te zijn – een innovatienieuwsbrief van Boerenbond in mijn mailbox. Ik werd er niet gigantisch veel wijzer van, en er is tot op heden geen vervolg op gekomen, maar het was wel een mooie nieuwsbrief, die ongelofelijk veel verschillende interessedomeinen omspande, en waarin ook bio niet ontbrak. Het viel eerlijk gezegd wel een beetje op, de combinatie van de eerste twee titels die meteen in het oog sprongen “Robuust ondernemen: je staat er niet alleen voor” en “PAS vraagt om innovatie in aanpak”. Het stemt tot een enigszins treurig nadenken, dat een van de grote “sociale partners” in dit land, naar aanleiding van een dusdanig dramatisch – en voor sommigen zelfs tragisch – dossier, expliciet aan zijn leden laat weten dat ze er niet alleen voorstaan. Dit doet sterk denken aan ontreddering …

Vlak voor het zomerreces publiceerde de SALV zijn advies over de PAS-maatregelen. Dat advies is ronduit vernietigend : “De SALV mist een visie op de toekomst van land- en tuinbouw als strategische sector om de voedselvoorziening te garanderen en een socio-economisch instrumentarium in functie van het landbouwinkomen. Ook een toekomstperspectief met mogelijkheden en ontwikkelingsruimte in plaats van enkel beperkingen en de garantie op rechtszekerheid tot 2050 ontbreken. Het is bovendien voor de SALV onbegrijpelijk dat er bij een overheidsprogramma met dergelijke omvang en doorwerking als de PAS een totaal gebrek is aan inzicht in de socio-economische impact op land- en tuinbouwbedrijven en op de brede agrovoedingsketen.”

“Alleen systeemverandering kan onze boeren redden” zegt Maïka De Keyzer, professor ecologische en sociaaleconomische geschiedenis aan de KU Leuven. Het is een verademing om in al het ongepaste  gehakketak naast de PAS-kwestie te weten dat toch minstens één iemand naar de grond van de zaak gaat. “Onze Vlaamse boeren kozen niet zo maar voor intensieve veeteelt en blijven ook niet uit kwade wil vasthouden aan een onduurzaam systeem.” Eindelijk wordt ook nog eens verwezen naar de dubbele Europese angel in dit pijnlijk stekende verhaal : allereerst de Dillonronde in 1962 en vervolgens ook de woordbreuk van de afgeschafte prijsgaranties, exact 30 jaar later. De kaasschaaf en andere ad hoc oplossingen zullen geen soelaas bieden. “Als we burger en boer een coherent en rechtvaardig voedselsysteem willen bieden, is een systeembenadering nodig waarbij men de fundamenten van ons landbouw en voedselsysteem herbekijkt en op elkaar afstemt.” Ik denk dat het PAS-verhaal daarmee afdoende is uitgeklaard. We weten met z’n allen wat ons te doen staat.

Ook Jeroen Denaeghel, woordvoerder van het Agentschap Natuur en Bos, pleit voor goede flankerende maatregelen die getroffen worden door het stikstofakkoord. Er zijn er de laatste tijd veel zoals hij, die niet de confrontatie opzoeken tussen landbouw en natuur, en dat is een positieve ontwikkeling. Maar dat betekent niet dat we in de beste van alle werelden terecht gekomen zijn. “Het is niet zo dat we de hele landbouwsector uitkleden, we spreken hier over een veertigtal landbouwbedrijven op een totaal van meer dan 20.000 in Vlaanderen.” Dat zijn alleen de veertig voor wie het meteen en volledig “einde verhaal” is. Ook de meest welwillende buitenstaanders – om ze zo maar eens te noemen, zij het met alle respect – zijn er zich nauwelijks van bewust dat boeren het grootste gedeelte van hun productie nodig hebben om de kosten te betalen, en dat het laatste beetje productie, de laatste stuks vee die moeten worden afgebouwd, de laatste hectare die door ANB wordt bebost, het eigenlijke inkomen van de boer uitmaken. Op dat punt is er nog een heel lange weg aan bewustmaking en bewustwording te gaan.

Ondertussen werden 19.000 bezwaarschriften ingediend tegen het PAS-akkoord. Daar hebben de mogelijkheden die de informatica biedt, stevig aan bijgedragen, zoveel is duidelijk, maar het zijn ook niet allemaal vragen om de maatregelen af te zwakken. Er zijn ook bezwaren die aandringen op een strengere aanpak. Dat lijkt alleen maar paradoxaal, het Salomonsoordeel dat hierbij past is evident : er is iets helemaal anders nodig dan wat in het PAS-akkoord wordt voorgesteld.

Peter Cabus, secretaris-generaal van het departement Omgeving, had de bui zien hangen. Hij had zich aan redelijk veel bezwaren verwacht (namelijk ongeveer de helft van het aantal dat nadien werkelijk binnenkwam) en stuurde in de aanloop naar de deadline een e-mail naar allerlei administraties om vrijwillig te helpen bij de verwerking van de bezwaren. De oproep was gericht aan het Agentschap Natuur en Bos, de Vlaamse Landmaatschappij, het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek en de Vlaamse Milieumaatschappij. Iedereen met “een passie voor omgeving” werd opgeroepen zich vrijwillig aan te sluiten bij het stikstofteam. Echt aantrekkelijk kan ik de naam van het team toch niet noemen …

In Nederland hebben vertegenwoordigers van 18 organisaties die in de landbouw actief zijn een tien-punten-plan overhandigd aan de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, en aan de Minister van Natuur en Stikstof (ook al zo’n aantrekkelijke naam voor een ministerportefeuille!). Dit tien-punten-plan omvat een integrale langetermijnvisie voor de landbouw. Hier ten lande werd ook her en der actie gevoerd, maar enkel Boerenforum riep op om ook hier bij ons te werken aan zo’n integrale langetermijnvisie. In Nederland blijken ook heel wat boeren niet deel te nemen aan de acties, en wel expliciet omdat die acties vanuit “boosheid” uitgaan. Weliswaar met alle begrip voor het feit dat hun collega’s boos zijn, maar ook met het advies aan de collega’s om de boosheid om te zetten in een plan om het anders te gaan doen … Dat lijkt mij ook voor ons land een uitstekende tip.

Ook gezonde voeding was even aan de orde. Of liever : ongezonde voeding. In een Amerikaans tijdschrift voor neurologie verschenen de resultaten van een ophefmakend internationaal onderzoek. Volgens dit onderzoek is er een link tussen consumptie van ultra-bewerkt voedsel met het ontwikkelen van dementie op latere leeftijd. Opvallend : ook het omgekeerde blijkt uit de studie : bewust kiezen voor alternatieven verlaagt de kans op dementie significant. Slecht nieuws dat naar buiten komt kan heel goed nieuws zijn, en in dit geval is er nog meer “goed slecht nieuws”: de studie wees deze keer niet alleen op de aanwezigheid van te veel schadelijke ingrediënten zoals vet, suiker en zout, maar ook op schadelijke stoffen die in het voedsel zelf ontstaan door verhitting, of schadelijke verpakkingscomponenten die geleidelijk aan in het verpakte voedsel worden opgelost.

Herinnert u zich Staf Henderickx nog ? Hij was hier een hele tijd geleden te gast in onze rubriek “De bovenste plank” met zijn boek Van mammoet tot Big Mac. Eerder deze zomer, nog voor de resultaten van het neurologisch onderzoek bekend raakten, had Staf de pers al de bel aangebonden met de gevolgen van de ultra-bewerkte voeding zoals hij die tegenkomt in zijn huisartsenpraktijk. Hij legde daarbij uit waarom we zo moeilijk kunnen weerstaan aan die ultra-bewerkte voeding, en hoe schaamteloos de big business van de voedingsindustrie daarop inspeelt.

Verder ook klimaat, biodiversiteit, onderzoek, … Marie-Monique Franssen, van opleiding antropologe, wees in een opiniestuk op de grote verantwoordelijkheid van ons land in de historische co2 uitstoot. Vermoedelijk zal de industriële ontwikkeling in de 19de eeuw en het verleden van België als koloniale grootmacht er voor iets tussen zitten, maar België blijkt in het lijstje van grootste uitstoters sinds 1850 op de tiende plaats te staan. Ze citeert in haar opinie ook het essay De kolonisatie van de toekomst van David Van Reybroeck : ‘2020 heerst over 2080 met een brutaliteit en een onverschilligheid die doen duizelen’. Er zijn heel veel definities van duurzaamheid die gaan over de toekomst, maar doorgaans zijn die zo abstract dat we ze als het ware gedachteloos uitspreken. In dit opiniestuk werd de continuïteit die in dit verhaal zit mij plotseling ontstellend duidelijk.

In Lelystad onderzoekt Wageningen welke rol bomen kunnen hebben voor de klimaatbestendigheid van landbouw, akkerbouw en veeteelt. Misschien remmen de bomen wel de windsnelheid, waardoor er minder verdamping is, en gewassen dus wat meer “buffer” hebben ? Wie zal het zeggen ? Verder gaat Wageningen ook onderzoeken of Agroforestry een verdienmodel kan vormen voor de boeren. Wat dat laatste betreft kunnen we al tamelijk zeker zijn : als boeren geen consumenten rond zich verzamelen die ervoor zorgen dat de boer er wat aan verdient, zal het “noppes” zijn met gelijk welk verdienmodel dat onderzocht wordt.

Nog meer zeer nuttig onderzoek, deze keer in Groot-Brittannië : bijen en andere bestuivers helpen voedselproducties stabiliseren. Eindelijk weten we hoe dat komt : bestuivers maken dat de productie binnen de grenzen van wat voor de rest (waterbeschikbaarheid enz.) mogelijk is gemaximaliseerd wordt. En als dus altijd min of meer het maximum geproduceerd wordt wat mogelijk is, en de omstandigheden veranderen niet te veel, is dat dus meestal ook ongeveer evenveel. Wat te bewijzen was. Het is nu wachten op onderzoek of daar een verdienmodel voor boeren van te maken is.

In de loop van de voorbije zomervakantie heeft de universiteit van Bordeaux een nieuwe leerstoel gelanceerd : de leerstoel “Biologische Landbouw”, en dit naar aanleiding van de groeiende afzet van biologische producten in Frankrijk. Er zijn landen waar zo’n leerstoel heeft bestaan maar ondertussen is afgeschaft, er zijn landen die er nog nooit aan gedacht hebben zo’n leerstoel op te richten …

En tenslotte ook markt en economie. Patricia Adriaens, gedelegeerd bestuurder in de diepvriesindustrie, helpt op zaterdag bij de voedselbedeling in Brugge. Dat ontlokt haar een paar bedenkingen in de categorie “nagels met koppen”. Zo onder meer dat de index een heel zinvol instrument is, maar dat de index altijd (lang) na de inflatie komt, en ook begunstigden kent die de indexering helemaal niet nodig hebben. En dan volgt – heel logisch, maar jammer genoeg ook heel zeldzaam, en dus verrassend – een pleidooi om niet altijd in procenten te redeneren, maar ook in centen. Daar kunnen we wel iets mee in de discussie over hogere prijzen-aan-boeren. Eveneens verrassend : Mevrouw Adriaens eindigt haar bedenkingen met een pleidooi voor voeding van dichtbij, met een paar mooie voorbeelden zoals volkstuintjes en een uitvoerige beschrijving van … het CSA-principe !

The Barn is dit seizoen begonnen met eigen teelt van groenten. Dat is geen uniek geval, er zijn meer groothandels en winkelketens die eigen teelt-bedrijven hebben of opstarten. Ieder zal daarbij wel zijn eigen redenen en doelstellingen hebben. De Barn wil volgens hun eigen berichtgeving daarover “dieper inzicht krijgen in wat het betekent kwaliteitsvoedsel te produceren”. De groentenproductie vindt plaats op 1 hectare. Benieuwd welke inzichten dit initiatief zal opleveren, maar de stappen die handelsondernemingen zetten in de primaire productie lijken mij toch iets om vanuit de boerderijen met aandacht op te volgen.

Koen Dhoore - september 2022
 

Als vormings- en kenniscentrum voor de biologische landbouw vindt Landwijzer vzw het belangrijk om bij te dragen aan het maatschappelijk debat en om opinies te publiceren rond actuele thema’s en ontwikkelingen op het (raak)vlak van landbouw, natuur, milieu en voeding. Opinies die in de lijn liggen van de missie en visie van Landwijzer.
De auteur schrijft deze opinie in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud.
Reageren? Mag! Stuur je reactie/opinie naar: webmaster@landwijzer.be