In juni en september 2024 bezochten we met cursisten van het Leertraject Bio- & BD-Landbouw en boeren de Expo Gentse Gronden in het STAM Gent. De expo heeft een blijvende indruk achtergelaten en inspireerde tot reflectie en debat over hoe we de biologische landbouw verder kunnen ontwikkelen met behulp van deze gronden. Hoewel de expo inmiddels voorbij is, heeft zij het gesprek over publieke landbouwgronden verrijkt en nieuwe perspectieven geopend. In deze nieuwsbrief vat Eva Samyn kort samen waar we tijdens de achteraf-gesprekken bij de koffie over hebben gesproken.
De Historische en Toekomstige Waarde van Publieke Gronden
De expo benadrukte de rol die publieke landbouwgrond door de eeuwen heen heeft gespeeld, en de belangrijke vraag: wat moeten we met deze gronden doen in de toekomst? Dit raakt direct aan de noodzaak voor de overheid om een visie en beleid te ontwikkelen rond het beheer van deze gronden.
Uitdagingen en Kansen voor de Biologische Landbouw
De expo roept belangrijke vragen op voor de agro-ecologische beweging: Welke rol kan publieke landbouwgrond spelen in de verdere ontwikkeling van de biologische landbouw? Wat is de strategische impact hiervan voor de biologische sector? Welke verhalen en inspiratie kunnen we aan de overheid meegeven bij het uitwerken van een landbouwgrondbeleid?
Toegang tot Grond
Toegang tot landbouwgrond blijft een grote uitdaging, vooral voor nieuwe boeren. Wat is het publieke areaal van Vlaanderen en Brussel? Dankzij recent onderzoek van het ILVO kennen we de cijfers en weten we waarover we spreken. Welke kansen biedt de toegang tot publieke landbouwgrond voor nieuwe starters in de landbouw? En hoe kan publieke landbouwgrond bijdragen aan het herstellen van de link tussen sociaal beleid en landbouw? Zien we mogelijkheden voor het ontwikkelen van anders-schalige gemengde, grondgebonden biologische bedrijven?
Pilootprojecten en Structureel Beleid
We identificeren enkele obstakels die vragen om structureel beleid. Ambitieuzere landbouwprojecten stuiten vaak op obstakels zoals grondprijzen en toegang tot infrastructuur. Er is behoefte aan samenwerking en collectieve actie om deze uitdagingen aan te pakken; niet elke boer hoeft deze alleen te dragen. De huidige pilootprojecten, die tijdelijk van aard zijn, staan haaks op het idee van duurzame landbouw. We stellen voor dat pilootprojecten op publieke landbouwgronden ambitieuzer en transparanter kunnen worden. We verwachten hierbij een actieve leerhouding van de overheid. De machtspositie van de overheid ten opzichte van de individuele boer mag niet worden onderschat. Historisch waren er brugfiguren; hoe kunnen we vanuit die inspiratie boeren ondersteunen en als agro-ecologische beweging collectief leren in deze pilootprojecten?
Het Grondvraagstuk en Verdienmodellen
Hoe kunnen we als maatschappij en landbouwsector over grond nadenken als een ‘collectief goed’ waar we zorg voor moeten dragen? Wat is de waarde van publieke landbouwgrond? Kan een grotere verbinding met de landbouw het bewustzijn wakker schudden dat we landbouwgrond nodig hebben om de maatschappij draaiende te houden? Kunnen we de waarde van publieke landbouwgrond zowel kwalitatief als kwantitatief beter in kaart brengen?
Grootschalige Dromen en Collectieve Actie
Is publieke landbouwgrond een kans om de toekomst van de biologische landbouw stoutmoediger voor te stellen? We zijn ervan overtuigd dat we als sector, en als agro-ecologische beweging, sterk moeten inzetten op het verbeelden van de verschillende mogelijke toekomsten van de landbouw om de maatschappij en het beleid te inspireren. Naar aanleiding van deze expo stellen we ons de volgende vragen: Wat zou de agro-ecologische beweging doen met publieke gronden? Welke nieuwe verbeeldingen kunnen we creëren? Welke stappen zijn nodig om de strategische impact voor de biologische landbouw te vergroten?
We denken aan grotere pilootprojecten, zoals een biologisch gemengd bedrijf van 100 hectare, in een pachtcontract van 100 jaar in co-creatie met de overheid. Dit zou een stap kunnen zijn naar robuuste systemen die klimaatverandering weerstaan en duurzame voedselproductie bevorderen. Kunnen we hierover met grotere groepen mensen, ook van buiten de landbouw, nadenken?
Dit zou ons in staat stellen om ons te buigen over actuele en relevante vraagstukken zoals:
- Bedrijven in co-creatie met de overheid: wat is de vraag? Wat moet dit bedrijf produceren? Hoe wordt dit afgezet?
- Hoe zorgen we voor de bodem, biodiversiteit, boeren en het landschap?
- Hoe zorgen we voor een bedrijfsmodel waarin de boer niet de enige is die het persoonlijke risico draagt, waar arbeid in balans is?
Een van de centrale vragen is hoe agro-ecologische landbouw kan worden opgeschaald en welke verdien- en samenwerkingsmodellen hierbij kunnen helpen. Hoe maken we de verbinding met de primaire productie in de stad weer zichtbaar? Welk soort gesprek krijgen we met ‘het publiek’ als we over ‘publieke landbouwgrond’ in gesprek gaan? Welke verantwoordelijkheid dragen wij als publiek en als consument voor de landbouw? Wat consumeren wij en welke impact heeft dat op de bodemvruchtbaarheid?
Huidige boeren hebben veel bij te dragen in deze oefening. Ze zijn expert-ervaringsdeskundigen, dus laten we naar projectmiddelen zoeken zodat zij voor hun expertise binnen deze oefening betaald kunnen worden. Historisch waren er verbindingsfiguren die de relatie tussen de stad en de gebruikers van de grond verzorgden. Wie zijn de hedendaagse verbindingsfiguren, of wie zouden ze kunnen zijn?
De expo heeft veel stof tot nadenken gegeven en onderstreept dat we aan het begin staan van een groter debat over de toekomst van publieke landbouwgronden.
Tot slot beschouw ik mijn verslag vol vragen en bedenk als een ideaal vraagstuk om de winter in te gaan.
Dankjewel aan het STAM, Hans Vandermaelen, Koen Dhoore, de cursisten, boeren en geïnteresseerden die erbij waren voor deze boeiende rondleidingen en gesprekken bij de koffie.
Lees verder:
Cursist Jakob schrijft over publieke landbouwgrond in de nieuwsbrief op zijn stage bij de Zonnekouter: https://www.dezonnekouter.be/nieuws-activiteiten/pakket-week-39-2024/
Een link naar het onderzoek over de nieuwe cijfers: https://ilvo.vlaanderen.be/nl/agenda/publieke-landbouwgronden-vlaanderen
Persoonlijke impressies van twee cursisten: https://www.landwijzer.be/verslag-begeleid-bezoek-aan-expo-gentse-gronden-stam-stadsmuseum
Eva Samyn - oktober 2024
Eva is leertrajectbegeleider voor de Leuvense cursisten van het Leertraject Bio- & BD-Landbouw